Lamentaties en responsories
PASSIEPROGRAMMA 2011
Tomás Luis De Victoria (1548 – 1611)
Lamentaties en Responsories uit de Donkere Metten voor Goede Vrijdag
Het Passieprogramma dat Collegium Musicum Amsterdam in maart en april 2011 uitvoert omvat composities voor de Donkere Metten voor Goede Vrijdag. Metten zijn een onderdeel van het traditionele dagelijkse koorgebed van kloosterlingen. De Metten voor de drie dagen vóór Pasen worden Donkere Metten genoemd.
De teksten uit de Donkere Metten zijn in de Renaissance door veel componisten getoonzet. Met name de Lamentaties – de klaagzangen van Jeremias – komen veel voor. De versie van Tomas Luis Victoria is bijzonder om de klankschoonheid ervan. In dit programma worden de grote composities voor de drie Nocturnen van Goede Vrijdag uitgevoerd in afwisseling met de Gregoriaanse gezangen die deze teksten in de liturgie omkaderen.
concerten in Heukelum Hervormde Kerk, Hoorn Oosterkerk, Amsterdam Waalse Kerk
Cantantibus Organis Caecilia
In 1584 organiseert een groep vooraanstaande Italiaanse componisten zich en vormt La Vertuosa Compagnia dei Musici di Roma. Dit genootschap bestaat uit mannen die de belangrijkste muzikale ambten in Rome vervullen. Palestrina is één van hen. Gemeenschappelijk werken zij aan het componeren van een mis voor het feest van de Heilige Cecilia, 22 november, dat in dat jaar op zondag valt. Ze baseren zich op een motet van Lassus: Cantantibus Organis Caecilia. De mis is geschreven voor 12 stemmen, georganiseerd in drie koren. Aan elk onderdeel van de mis is door een paar componisten samengewerkt.
Praetorius project
Praetorius project
15 en 16 mei, 13 juni
Collegium Musicum Amsterdam voert samen met organist Jan Kleinbussink een reconstructie uit van een Vesper die kan hebben plaatsgevonden in een Noord-Duitse stadskerk in de eerste helft van de zeventiende eeuw. De Vesper is bedoeld voor de Eerste Zondag van de Vasten, de periode van verwachting van de komst van Jezus.
Centrale componist is HIERONYMUS PRAETORIUS, Hamburgs tijdgenoot van Sweelinck, van wie een reeks dubbelkorige motetten wordt uitgevoerd. Daarnaast klinken motetten van Orlandus Lassus, Michael Praetorius en Samuel Scheidt. Orgelwerken van Kneller, Tunder, Scheidemann en Buxtehude maken het geheel compleet.
Dit project vindt plaats in het kader van het Reinckenfestival (www.reinckenfestival.nl) en wordt tevens uitgevoerd in Amsterdam en Haarlem.
Concerten in: Bergkerk Deventer (Reincken Festival), Waalse Kerk Amsterdam, Grote of Sint Bavokerk (Vesperdienst) Haarlem (mei/juni 2010)
Waar woorden tekort schieten
Muziek zegt méér dan woorden kunnen overbrengen. Rond 1560 hebben componisten zich op dit gegeven gericht. Hun voorgangers in de 15e eeuw componeerden muziek die gebaseerd was op Gregoriaanse melodieën of door hun voorliefde voor doorwrochte constructies. In de loop van de 16e eeuw groeit het belang van de tekst: niet alleen de structuur van de tekst bepaalt de vormgeving van de muziek, maar zeker ook de inhoud. En dan belanden we in een tijd waarin tekst zonder muziek uitdrukkingsloos lijkt: woorden schieten te kort zonder muziek, de inhoud van de tekst komt het best tot zijn recht in gezongen vorm ; sterker nog: de muziek bepaalt de expressie.
Collegium Musicum Amsterdam brengt tijdens het najaar 2009 een concertprogramma waarin motetten van Giaches de Wert centraal staan. Deze componist heeft als geen ander in zijn tijd teksten verrijkt met muzikale expressie. Daarom spreekt zijn muziek zo tot de verbeelding. De motetten van De Wert zijn in ons programma rond de dubbelkorige Missa Laudate Dominum van Palestrina geweven.
Concerten in: Dorpskerk Voorschoten, Waalse Kerk Amsterdam, Pieterskerk Utrecht, Sint Jan Den Bosch (november 2009)
Bloed, zweet en tranen
Boetepsalmen van Lassus en een dubbelkorige mis van Palestrina vormen de kern van het nieuwe programma dat Collegium Musicum Amsterdam in maart 2009 uitvoert.
Het is repertoire voor de Goede Week, de laatste dagen uit het leven van Christus. We zien Christus in doodsangst in de nacht vóór die beruchte vrijdag.
Zullen we met hem meeleven in bloed, zweet & tranen? Lassus, De Wert en Willaert geven ons daarvoor prachtig materiaal: schrijnend mooi, donker en droevig. Of zijn we trots omdat we de afloop van dat lijden al kennen? Palestrina componeerde een prachtig dubbelkorig motet, waarin ellende en triomf zeer dicht bij elkaar liggen: Confitebor tibi Domine. Later maakte hij van deze muziek een complete mis met dezelfde titel: de mooiste klanken voor de diepste ellende!
Concerten in: Waalse Kerk Den Haag, Grote of Martinikerk Doesburg, Waalse Kerk Amsterdam, St. Janskerk Wierden (maart 2009)
Beata Barbara
In de 16e eeuw was de martelares Barbara een populaire heilige. In de tijd van de contrareformatie werd zij aangeroepen voor een zalige dood, omdat volgens de verhalen, een engel haar de communie kwam brengen in haar kerker, vlak voor haar sterven.
In Mantua liet hertog Gonzaga een kerk voor Sint Barbara bouwen met een eigen, pauselijk goedgekeurde, liturgie. Op verzoek van Gonzaga hebben vrijwel alle grote componisten uit de zestiende eeuw repertoire voor deze bijzondere liturgische praktijk gecomponeerd.
In dit programma worden aan Barbara gewijde motetten uitgevoerd van Palestrina, Giaches de Wert (huiscomponist van Matua) en Jean Mouton. Deze composities worden gecombineerd met Hoogliedmotetten van Clemens non Papa, met een geestelijk madrigaal van de Monte en met de grote mis Sicut lilium inter spinas van Palestrina.
Concerten in: Pieterskerk Utrecht,Sint Jan ‘s-Hertogenbosch , Waalse kerk Den Haag, Waalse kerk Amsterdam (september 2008).
Venetie – Musica Nova
In dit programma staat het werk van Adriaan Willaert centraal. Deze Vlaamse componist was in het tweede kwart van de 16e eeuw kapelmeester van de basiliek San Marco in Venetië. Dankzij zijn grootheid als componist en zijn hoge positie in Venetië gold hij als één van de belangrijkste musici van Europa.
In VENETIË – MUSICA NOVA komen diverse aspecten van zijn veelzijdig oeuvre aan bod. We horen vierstemmige stukken in diverse bezettingen, waaronder Dulces exuviae; er klinken vijf- en zesstemmige motetten die gecomponeerd zijn in de majestueuze polyfone stijl, zoals Peccavi super numerum en Veni Sancte Spiritus. Maar ook de nieuwe ontwikkelingen die Willaert in de San Marco heeft gerealiseerd, worden in dit programma uitgevoerd: dubbelkorige werken van zijn hand en van zijn opvolgers.
Het werk van Willaert omsluit in dit programma composities van enkele leerlingen die hem later zijn opgevolgd: Zarlino (Ecce iam venit plenitudo) en Vicentino (Poi ch’el mio largo pianto). Bovendien horen we werken van zijn beroemde tijdgenoten De Rore en De Wert.
Concerten Utrecht Pieterskerk, Amsterdam Waalse kerk, Anthoniuskathedraal Breda (april 2008).
Papae Marcelli
De Missa Papae Marcelli behoort tot de meesterwerken die Palestrina heeft gecomponeerd. Een prachtige polyfone stijl, harmonisch in structuur met een uitstekende verstaanbaarheid van de tekst. Daarom ook is de mis als een voorbeeld gezien van de nieuwe liturgische stijl die vanaf het Concilie van Trente van de kerkmuziek werd verwacht.
Palestrina heeft de mis gecomponeerd voor de inhuldiging van paus Marcellus II in 1555. Marcellus II behoort met Johannes Paulus I tot degenen wier pontificaat heel kort heeft geduurd. Marcello Cervini is slechts 22 dagen paus geweest. Hij werd gekozen op 9 april 1555 in een conclaaf dat vier dagen heeft geduurd. Hij overleed op 1 mei 1555, waarschijnlijk als gevolg van een nierkwaal. Hij is tot nu toe de laatste paus die zijn doopnaam aanhield als pausnaam. Gedurende het Concilie van Trente dat in 1545 begon fungeerde hij als een van de voorzitters. Zijn naam is onlosmakelijk verbonden aan de Missa Papae Marcelli.
Dit programma gaat over pausen en hun opdracht. Motetten van Philippus de Monte bezingen de woorden waarmee Christus zijn leerlingen uitzendt en afscheid van hen neemt. Giaches de Wert verwijst naar één van de meest dramatische momenten in het leven van Jezus en zijn leerlingen: de storm op het meer. Palestrina neemt de hoofdmoot van het programma in. Naast de grote Missa worden twee motetten voor het feest van de eerste paus: Petrus gezongen.
Een pontificaal programma.
Concerten den Haag Oud-Katholike kerk, ‘s-Hertiogenbosch Sint Jan, Amsterdam RK Kerk Sint Francicus Xaverius “Krijtberg” in liturgie, Amsterdam Waalse kerk, Utrecht Ste Gertrudis (oktober 2007). Aangepast programma Ravenstein kapel van Soeterbeeck (december 2007).
Berne Abdijconcert met organist Rob Nederlof
Ons aandeel in het programma bestaat uit grote motetten en indringende madrigalen van Palestrina, De Wert en Lassus.
Concert Heeswijk Abdij van Berne (mei 2007).
Lagrimae di San Pietro
Aan het einde van zijn productieve leven componeerde Orlandus Lassus zijn Lagrime di San Pietro op gedichten van Luigi Tansillo. De tranen van Petrus vloeiden rijkelijk na het kraaien van de haan.
Blikt de componist met deze cyclus terug op zijn leven? Vraagt hij in zijn opdracht aan Paus Clemens VIII vergiffenis voor zijn misstappen? Kijkt Lassus met Petrus in de ogen van Christus?
In dit concertprogramma werd de dramatiek van Tansillo’s gedichten voelbaar, mede door het contrast met de passiemuziek van Palestrina en De Wert.
Concerten den Haag Oud-Katholieke kerk, Leiden Marekerk, Amsterdam Waalse kerk, ‘s-Hertogenbosch Grote Kerk (maart 2007).
Il Pastor Fido
Herderlijke muziek van Palestrina, Lassus en De Wert.
Il Pastor Fido is een geliefd thema in de 16e en 17e eeuw. Tussen 1580 en 1583 schreef Battista Guarini zijn boek met deze titel, later door velen nagevolgd. In Nederland heeft Hooft het thema in zijn Granida verwerkt.
In Il Pastor Fido werd het thema van de trouwe herder van verschillende muzikale kanten belicht: door Palestrina, Lassus en De Wert in mis, motet en geestelijk madrigaal. Felice Peretti wordt 24 april 1585 tot paus gekozen. Als paus Sixtus V zal hij dit ambt tot 1590 uitvoeren. Palestrina componeerde voor zijn intronisatie de majestueuze vijfstemmige mis Tu es pastor ovium [Herder van (mijn) schapen ben jij].
De grandeur van de mis van Palestrina wordt in dit programma vergezeld
door indringende motetten van Lassus en spectaculaire evangeliemotetten
van De Wert.
We ervaren de paniek van de leerlingen tijdens de storm op het meer, we horen de troostende woorden van de herder die zijn kudde verzamelt en we worden ondergedompeld in het grote geloof van de vrouw die om hulp smeekt voor haar geestesziek dochtertje. Wat er ook gebeurt, de herder is trouw …
Concerten in Amsterdam Waalse kerk, ‘s-Hertogenbosch Sint Jan, Nijmegen Titus Brandsmakerk (november 2006).
Missa Brevis
Kort en heftig programma met muziek van Palestrina, Lassus en De Wert.
Collegium Musicum Amsterdam gaf zijn publiek een voorproefje van de fraaie muziek die in lopende seizoen zal worden gepresenteerd. In november 2006 wordt een grote mis van Palestrina gecombineerd met spectaculaire motetten van De Wert.
In maart 2007 worden de Lagrimae di San Pietro van Lassus gecombineerd met Passiemotetten van De Wert. In MISSA BREVIS worden twee motetten van De Wert die hun kwaliteit in de afgelopen concerten hebben bewezen, een indringend motet van Lassus en een ingetogen Ave Maria van Palestrina ingekaderd in de Missa Brevis van Palestrina: korte, heftige maar buitengewoon fraaie polyfonie.
Concert in Amsterdam Waalse Kerk (oktober 2006).
Ecce Homo
Muziek voor de Lijdenstijd van de Wert, Gesualdo en Palestrina.
Ecce homo verwijst naar het moment waarop Pilatus de lijdende Christus na zijn marteling aan het volk toont. Collegium Musicum Amsterdam presenteert in dit programma Lamentaties, hymnen, responsoria en andere motetten rond het lijden en sterven van Christus. Verhalende en dramatische composities van Giaches de Wert, intense motetten van Palestrina en schrijnend expressieve Cantiones Sacrae van Gesualdo. Dit repertoire is in de 16e eeuw gezongen in de Barbarakerk te Mantua, de hofkerk van Guglielmo Gonzaga. Met deze kerk en met dit repertoire houdt het CMA zich intensief bezig.
Concerten in Den Haag Lutherse kerk, Utrecht Lutherse kerk, Amsterdam Waalse kerk, Den Bosch Grote of Hervormde kerk Den Bosch (maart 2006).
Gaude Barbara
Feestelijke muziek voor de Barbarakerk in Mantua.
In deze kerk werd een pauselijk privilege gevestigd, dat hertog Guglielmo Gonzaga toestond een eigen liturgie met eigen kerkmuziek uit te voeren. De grote componisten uit die periode componeerden voor Mantua. Uitgevoerd werden de hymne Jesu corona virginum van Palestrina, de motetten Transeunte Domino, Egressus Iesus, Beata Barbara, en Amen, Amen dico vobis van Giaches de Wert, de motetten Nigra sum, sed formosa, Tota pulchra es, amica mea en Gaude Barbara van Palestrina, de Missa Transeunte Domino van De Wert en het geestelijk madrigaal Padre ch’el ciel van hertog Guglielmo Gonzaga.
Concerten in Culemborg St. Barbarakerk, Den Bosch Sint Jan, Amsterdam Waalse Kerk en Haarlem St Jozefkerk (november 2005).
L’aura mia sacra
Onder de titel L’aura mia sacra wordt een lans gebroken voor het geestelijk repertoire van Giaches de Wert, hofcomponist aan het hof van Guglielmo Gonzaga te Mantua.
De liturgie in de Santa Barbara van Gonzaga is bedoeld als perfecte demonstratie van de liturgische en artistieke uitgangspunten van de contrareformatie, geformuleerd tijdens het Concilie van Trente. Daartoe onderhield Gonzaga intensieve contacten met de grote componisten van zijn tijd, Palestrina voorop. Bovendien heeft hij zijn eigen gregoriaans ontworpen dat geheel voldeed aan de idealen van het Concilie van Trente: fraai, zonder al te veel opsmuk, vooral in voortreffelijke Palestrinastijl en uitstekend verstaanbaar. Uitgevoerd werden de motetten Transeunte Domino, Domine si tu es (voor vijf mannenstemmen), Intravit Jesus, Vox in Rama en Benedicta sit Sancta Trinitas. Daarnaast klonken de Missa Dominicalis, het Te Deum en de Passie volgens Marcus. Alle composities zijn van de hand van Giaches de Wert.
Concerten in Utrecht Nicolaikerk, Den Bosch Sint Jan, Arnhem Lutherse Kerk en Amsterdam Engelse Kerk (februari 2005).